Ortodoncja (leczenie wad zgryzu)

Co to jest ortodoncja?

Właściwy kształt łuków zębowych oraz prawidłowy zgryz w połączeniu z harmonią rysów twarzy od wieków był i jest postrzegany jako ideał piękna. „Proste zęby” jako atrybut urody były przedmiotem pożądania już w czasach starożytnych i aż tak daleko sięgają początki ortodoncji. Tymczasem prawidłowy zgryz to nie tylko kwestia urody i związanego z nim samopoczucia, ale także – o ile nie przede wszystkim – zdrowia.
Dziedzina, która zajmuje się diagnostyką i leczeniem wad zgryzu to ortodoncja. Zakres jej działania to także badanie i ocena narządu żucia w trakcie wzrostu i rozwoju a także profilaktyka (czyli zapobieganie) morfologicznym (najczęściej dziedziczonym) oraz czynnościowym (nabytym) zaburzeniom narządu żucia.
Rzetelna i dokładna analiza oraz trafna diagnostyka jest podstawą właściwego i skutecznego leczenia, a podjęcie leczenia w odpowiednim wieku często pozwala na uniknięcie brzemiennych w skutki późniejszych powikłań, wynikających z nieleczonych wad.

Kiedy do ortodonty?

Wbrew powszechnie panującej opinii wśród pacjentów, nie istnieją żadne ograniczenia wiekowe dotyczące leczenia ortodontycznego.
Troskliwi rodzice, którzy chcieliby, aby lekarz profilaktycznie skontrolował zgryz ich dziecka powinni przyjść do ortodonty na pewno już wtedy, kiedy 6–7-latek ma już wyrznięte pierwsze stałe trzonowce oraz siekacze górne i dolne. Także wtedy, kiedy rówieśnicy dziecka mogą już od dawna pochwalić się tymi zębami a u naszej pociechy zęby mleczne jeszcze mocno tkwią w kościach.
W zależności od wieku pacjenta różnie może przebiegać leczenie ortodontyczne. Inne są możliwości, kiedy pacjent jest jeszcze w okresie wzrostu i rozwoju, inne, kiedy jest już osobą dorosłą.
Wada zgryzu często może być niedostrzegana, chyba, że ewidentnie zmienia rysy twarzy. Dlatego warto skorzystać z konsultacji u specjalisty ortodonty, szczególnie wtedy, kiedy zaobserwowano następujące objawy i zachowania:

– u dzieci i młodzieży:

  • oddychanie przez nos
  • szkodliwe nawyki, np. obgryzanie paznokci, ołówków, ssanie palca, ssanie smoczka
  • zaburzenia symetrii twarzy
  • zbyt wczesna utrata zębów mlecznych (np. usunięte z powodu próchnicy)
  • zbyt późne wypadanie zębów mlecznych
  • zęby wyrznięte w niewłaściwym miejscu
  • cofnięte lub wysunięte szczęki, „bródka”
  • nieprawidłowe uszeregowanie zębów (stłoczenia lub szpary)
  • zbyt głębokie lub zbyt płytkie nagryzanie zębów górnych na dolne
  • odwrotny nagryz w zakresie zębów przednich, tj. zęby dolne stoją przed zębami górnymi)

– u dorosłych:

  • stłaczanie się zębów
  • zgrzytanie
  • nadmierne i niewłaściwe ścieranie się zębów
  • nadmierne odkładanie kamienia nazębnego
  • odsłanianie się szyjek zębów
  • niezadowalająca kosmetyka (stłoczenia, szpary, obroty, zbyt głębokie i/lub zbyt płytkie nagryzanie zębów górnych na dolne, odwrotny nagryz w zakresie zębów przednich, tj. zęby dolne stoją przed górnymi)
  • zęby rozchwiane wskutek przebiegu paradontozy (paradontalne rozchwianie zębów)
  • trudności w uzupełnieniu braków zębowych za pomocą uzupełnień protetycznych z powodu niekorzystnego ustawienia pozostałych w jamie ustnej zębów.

Dlaczego warto?

Zaniechanie leczenia ortodontycznego może być przyczyna wielu powikłań w obrębie narządu żucia, takich jak:

  • nasilenia próchnicy
  • zaburzeń mowy
  • zaburzeń w stawach skroniowo-żuchwowych
  • paradontozy
  • starcia zębów
  • nadwrażliwości zębów
  • przedwczesnej utraty zębów z powodu nieprawidłowych obciążeń pewnych ich grup w trakcie żucia

Od czego zacząć?

Aby postawić właściwą i pełną diagnozę, która powoduje, że leczenie jest właściwe i skuteczne należy zgłosić się na wizytę konsultacyjną do specjalisty ortodonty, któremu należy przedstawić swoje uwagi i oczekiwania dotyczące zgryzu.
Na tej wizycie lekarz dokona oceny warunków zgryzowych, zostaną pobrane wyciski szczęki i żuchwy, na podstawie których technik odleje gipsowe modele zębów pacjenta, a te z kolei będą potrzebne lekarzowi do obliczenia wskaźników, proporcji, odległości i relacji pomiędzy zębami i szczękami. Ponadto do pełnej analizy konieczne będzie wykonanie zdjęć radiologicznych: pantomograficznego i cefalometrycznego (teleRTG) a także zewnątrzustnych i wewnątrzustnych fotografii.

Możliwości leczenia

Jak każda dziedzina medycyny, również ortodoncja stale i dynamicznie się rozwija. Coraz nowocześniejsze techniki, systemy, materiały oraz liczne i szerokie badania powodują, że leczenie ortodontyczne staje się szybsze, bardziej skuteczne, wygodniejsze i dyskretniejsze.

Ortodoncja dysponuje całym wachlarzem aparatów, systemów i technik, które są orężem w rękach doświadczonego, ale i stale doskonalącego swoje umiejętności i pogłębiającego wiedzę specjalisty – są to:

  • aparaty stałe (trwale, ale czasowo przymocowane do zębów) w różnych systemach: cieńkołukowe, grubołukowe
  • aparaty ruchome (pacjent samodzielnie może włożyć i wyjąć je z ust)
  • mikroimplanty

Zdarza się, że wśród pacjentów pokutuje mit, że aparaty stałe są „lepsze” od aparatów ruchomych. Jest to nieprawdą.

Każdy z tych dwóch rodzajów aparatów posiada inne zastosowanie i zakres wskazań, zarówno dotyczących rodzaju wady jak i wieku pacjenta. Błędnym jest myślenie, że jeżeli zostanie zaniechane leczenie aparatem ruchomym w wieku kilku, kilkunastu lat, to aparat stały pozwoli na całkowite pozbycie się wady zgryzu w późniejszym wieku.
Często u osób młodych, gdy trwa jeszcze ich wzrost i rozwój fizyczny, pełne – a co z tym się wiąże – skuteczne leczenie wymaga zastosowania w trakcie jego trwania kilku różnych aparatów w celu optymalizacji efektów terapii.

Czas trwania leczenia

Czas trwania leczenia może mieć bardzo dużą rozpiętość czasową.
Wpływ mają na to takie czynniki, jak:

  • stopień specjalizacji, kwalifikacji i doświadczenia ortodonty
  • właściwa diagnoza i plan leczenia – w zależności od rodzaju i stopnia ciężkości wady
  • wybór, zaprojektowanie, jakość i biomechaniczna efektywność aparatów zastosowanych w leczeniu
  • indywidualna biologiczna odpowiedź pacjenta na siły ortodontyczne działające na jego zęby i kości
  • współpraca pacjenta w zakresie zarówno higieny jamy ustnej, jaki i aparatów, stosowanie się do wskazówek i zaleceń lekarza dotyczących czasu noszenia aparatów (w przypadku aparatów ruchomych), jak i czasu noszenia elementów dodatkowych, takich jak elastiki, aparaty zewnątrzustne (w przypadku aparatów stałych).

Najczęściej aktywna faza leczenia za pomocą aparatu stałego trwa około 2 lat, ale może wahać się od kilku miesięcy do kilku lat. Podobnie jest z aparatami ruchomymi. Istotnym czynnikiem jest to, w jakim momencie rozwoju dziecka (bo głównie u nich ten rodzaj aparatu jest stosowany) leczenie zostało rozpoczęte.
Jednak już na pierwszej wizycie konsultacyjnej pacjent uzyskuje od lekarza informacje na temat przybliżonego czasu potrzebnego do leczenia jego wady, a na kolejnej lekarz przedstawia pacjentowi szczegółowy plan leczenia wraz z szacowanymi kosztami leczenia.